خوراک دام و طیور از عوامل حیاتی اثرگذار بر موفقیت پرورش و بازدهی تولید است، زیرا خوراک تقریباً 70 درصد هزینه تولید را شامل می‌گردد. دسترسی به منابع با کیفیت، افزودنی‌های کلیدی خوراک با قیمت مناسب از اهمیت بالایی برای اطمینان از پرورش سالم، رقابتی و پایدار برخوردار است. در اصول پرورش مدرن دام و طیور، کیفیت مواد خوراکی نقش مهمی در کیفیت محصولات نهایی دارد تا سلامت جامعه به عنوان مصرف کننده نهایی تضمین گردد. تمامی فرصت‌هایی که نه تنها بتواند هزینه‌های خوراک را کاهش دهد، بلکه کیفیت و زیست فراهمی آن را برای حیوانات بهبود بخشد، می‌بایست مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
با گسترش روز افزون جمعیت بشر، نیاز به تامین غذا نیز بیشتر می‌شود. درحالی که امروزه روش‌های سنتی کشاورزی و دامداری نمی‌تواند غذای بشر را تأمین کند. در حوزه دام پروری، پرورش حیوانات از حالت مزرعه کم تراکم به دامداری‌های متراکم و صنعتی تبدیل شده‌اند. علاوه بر این اصلاح نژاد حیوانات سرعت رشد و تولید آن‌ها نیز افزایش پیدا کرده است و خوراک‌های با حجم زیاد و تراکم کم مواد مغذی جوابگوی نیاز آن‌ها نمی‌باشد. بنابراین علاوه بر استفاده از محصولات کشاورزی به عنوان علوفه و خوراک اصلی دام، از مکمل‌ها و افزودنی‌های صنعتی(طبیعی یا مصنوعی) نیز در خوراک دام و طیور استفاده می‌گردد.
اصطلاحات انواع دام و طیور
دام‌های شیری: دام‌های شیری یا شیرده آن دسته از دام‌ها هستند که برای استفاده از شیر آن‌ها را پرورش می‌دهند. این دام‌ها به چهار نوع سوپرشیر، پرشیر، متوسط شیر و کم شیر دسته بندی می‌شوند. گاو شیری، بز شیری، شتر شیری و گوسفند شیری از جمله انواع دام‌های سبک و سنگین شیری هستند.
دام‌های پرواری : دام‌های سبک و سنگین پرواری یا گوشتی آن دسته از دام‌هایی است که از آن‌ها برای تامین گوشت استفاده می‌گردند. گاو پرواری، بره پرواری، گوسفند پرواری، بز پرواری و شتر پرواری از جمله دام‌های پرواری است. تغذیه این دام‌ها برای بهبود کیفیت گوشت آن‌ها انجام می‌گیرد.
طیور گوشتی : آن دسته از مرغ‌هایی است که برای تامین گوشت پرورش می‌یابند. مرغ گوشتی، شترمرغ گوشتی و بلدرچین گوشتی از انواع طیور گوشتی محسوب می‌گردند. از مهمترین نژادهای گوشتی می‌توان به راس، کاب، پلیموث راک، کورنیش و کوشین اشاره کرد.
طیور تخم‌گذار : این مرغ‌ها برای تامین تخم مرغ مورد نیاز انسان پرورش داده می‌شوند.
مرغ تخم‌گذار، شترمرغ تخم‌گذار و بلدرچین تخم‌گذار از انواع طیور تخم‌گذار هستند.
لگهورن، استرالورپ، لوهمن، رد آیلند و پلیموت راک از مهمترین نژادهای مرغ تخم‌گذار هستند.
طیور تخم‌گذار : این مرغ‌ها برای تامین تخم مرغ مورد نیاز انسان پرورش می‌یابند.
مرغ تخم‌گذار، شترمرغ تخم‌گذار و بلدرچین تخم‌گذار از انواع طیور تخم‌گذار است.
خوراک حیوانات
از آن جایی که این روزها دامپروری و کشاورزی صنعتی شده‌اند، چرخه وابستگی مستقیم حیوانات و گیاهان به یکدیگر متصل نمی‌باشد. این کارخانه‌های تولید کننده خوراک دام و طیور است که به صورت واسطه‌ای میان حیوانات و گیاهان عمل می‌کنند. دام و طیور برای گوشت و دیگر محصولاتشان پرورش داده می‌شوند و به همین دلیل غذایی که برای آن‌ها فرموله می‌گردد، باید به گونه‌ای باشد که در کوتاه‌ترین زمان وزن آن‌ها را به وزن استاندارد بازار برساند. غذاهای صنعتی فرموله شده بیش از علوفه، حشرات و دیگر غذاهای طبیعی برای آن‌ها دارای اهمیت است.
متخصصان تغذیه دام و طیور امروزه بر این باورند که غذاها باید به گونه‌ای فرموله شوند که تمامی نیازهای حیوانات به مواد مغذی را تامین کنند. اما بسنده کردن به غذاهای صنعتی نیز می‌تواند مشکلات هاضمه‌ی بسیار خطرناکی برای حیوانات به خصوص نشخوارکنندگان (از جمله گاو، بز و گوسفند) به وجود آورد زیرا طبیعت آن‌ها به گونه‌ای است که به علوفه عادت دارند. در مورد طیور نیز این موضوع وجود دارد و نمی‌توان تنها به خوراکدهی با پلت و دانه‌ها اکتفا کرد. تنوع خوراک و گنجاندن تمامی مواد مغذی لازم یکی از مهمترین ویژگی‌های بهترین رژیم غذایی دام و طیور است.
انواع خوراک دام
خوراک دام شامل علوفه‌ها (مانند یونجه، علف باغ، سیلو و کاه)، کنسانتره، کنجاله و سبوس است که در ادامه به بررسی دقیق‌تر هر یک خواهیم پرداخت.
یونجه: یکی از انواع علوفه‌هایی است که ارزش غذایی بسیار زیادی برای خوراک دام دارد. در یونجه می‌توان مواد مغذی مثل پروتئین و کلسیم را به مقدار زیادی یافت. یونجه هم در جیره غذایی گاو شیری و هم جیره غذایی گاو گوشتی قرار دارد.
علف باغ: ارزش غذایی این نوع از علوفه نیز بالا است و در گاوهای شیری به چرب شدن شیر کمک می‌کند. علف باغ به دلیل داشتن ساقه‌های بلند کمک می کند تا دام نشخوار بیشتری داشته باشد و از طرفی مانع از دست دادن خوراک آردی از روده می‌گردد.
سیلاژها: سیلاژ یا سیلو کردن از تخمیر ساقه و برگ علوفه‌هایی مانند جو، ذرت، گندم و دیگر علوفه به دست می‌آید. سیلاژ به هضم بهتر غذا برای دام کمک می‌کند.
کاه: کاه ارزش غذایی زیادی برای دام ندارد و خوراکی پر حجم و خشک با کمترین ارزش غذایی محسوب می‌گردد. اگر مقدار کاه موجود در رژیم غذایی دام زیاد باشد، مانع از هضم مناسب غذا می‌شود و مصرف خوراک را نیز کاهش می‌دهد.
این نکته را باید یادآور شد که کاه جو برای دام بهتر از کاه گندم است، کاه گندم نیز کیفیت بهتری نسبت به کاه برنج دارد. برای دام‌های سنگین باید از کاه‌هایی با رشته بلندتر استفاده گردد.
پودر چربی:پودر چربی، محصولی است که از چربی‌های حیوانی یا گیاهی به دست می‌آید و به صورت پودر خشک شده عرضه می‌شود. این پودر حاوی مقادیر زیادی انرژی است و به عنوان یک مکمل غذایی پر انرژی برای خوراک دام و طیور
استفاده می‌شود.
ارزش غذایی جو در خوراک دام
از آن جایی که دانه جو حاوی پروتئین قابل توجهی است و به علت داشتن نشاسته انرژی فراوانی دارد، به عنوان یکی از غذاهای اصلی دام و طیور استفاده می‌شود. پروتئین جو حدود ۱۰% است اما این مقدار می‌تواند بین ۶% تا ۱۴% متغیر باشد. جو به خصوص برای گاوهای شیرده بسیار مفید است زیرا باعث پروار شدن دام می‌گردد. اسیدآمینه لیزین در جو محدود بوده و ویتامین‌های A، E، D و کلسیم در جو بسیار کم است. اگر هم با اسید پروپیونیک به عمل آوری دانه‌های مرطوب بپردازید، ویتامین E آن کمتر هم می‌شود.
معرفی افزودنی‌های خوراک دام و طیور:
• آنزیم‌ها (کاتالیزورهای هضم مواد خوراکی)
• پروبیوتیک‌ها (میکروب‌های مفید)
• پری‌بیوتیک‌ها (الیگوساکاریدها) و سیمبیوتیک‌ها (مخلوطی از پرو و پری‌بیوتیک)
• اسیدی‌فایرها (اسیدی کنندها)
• فیتوبیوتیک‌ها و طعم‌دهنده‌ها (داروهای گیاهی)
• ضدعفونی‌کننده‌ها (حذف ویروسها و باکتریهای مضر)
• توکسین بایندرها (جذب و خنثی مایکوتوکسین ها)
• آنتی اکسیدان‌ها
• ویتامین ها
• مواد معدنی
• اسیدهای آمینه
• کوکسیدیواستات ها(جلوگیری از کوکسیدیوز)
• رنگدانه‌ها (کاروتنوئیدها)
• پلت چسبان‌ها( استحکام پلت)
• امولسی‌فایرها
افزایش قیمت خوراک دام
از آن جایی که طی سال‌های گذشته با افزایش قیمت خوراک دام اعم از ذرت، سویا، کاه، جو، کنجاله و... رو به رو هستیم بنابراین نرخ گوشت در حد چشم گیری بالا رفته است. البته خوب است بدانید دلیل اصلی این امر بالا رفتن نرخ ارز و موثر بودن نقش آن بر وارد نمودن کنسانتره به کشور است، از طرفی دیگر قیمت‌های جدید و کمبود خوراک دام در بازار سبب شده است تا دامداران علاوه بر نداشتن قدرت خرید با کمبود نیاز خود در بازارهای فروش خوراک دام مواجه باشند که همین مسئله می‌تواند ضررهای بی‌شماری را به تولید کنندگان دام وارد نماید، بر همین اساس است که دامدار جهت تامین هزینه‌های صرف شده در خصوص حمل و نقل و همچنین نگه‌داری از دام‌های خود به ناچار به فروش بالای گوشت نیازمند است و این در صورتی است که سود دام‌های زنده را تنها دلالان به جیب می‌زنند و همچنان دامداران از سود بسیار کمی بهره می‌برند.
