در طبیعت پرنده مادر در زمان کرچ شدن یا خوابیدن بر روی تخم ها شرایط مناسب دما، رطوبت و اکسیژن رسانی را انجام میدهد، و با استفاده از منقار خود تخم ها را می چرخاند. تا جوجه ها بر اساس نوع پرنده به جوجه تبدیل شوند.
در دستگاه های جوجه کشی امروزی نیز همین شرایط خاص جهت تبدیل تخم های نطفه دار به جوجه اعمال می شود، که این شرایط شامل موارد زیر می شود :
تهویه مناسب داخل دستگاه
منظور از دمای کافی و یکنواخت چیست؟
حرارت لازم جهت گرم نگه داشتن دستگاه‌های جوجه کشی به روش‌های مختلفی تامین می‌شود، ساده‌ترین آن استفاده از لامپ حبابی است و در دستگاه‌های پیشرفته از المنت‌های حرارتی جهت تامین گرمای مورد نیاز دستگاه استفاده می‌شود. هر یک دارای معایب و مزیت‌هایی است که در ادامه به بررسی آنها پرداخته می‌شود.
مزایا و معایب استفاده از لامپ حبابی
این روش بسیار متداول و مقرون به صرفه است ولی مشکلات استفاده از لامپ‌های حبابی احتمال خرابی آن در قطع و وصل‌های مکرر و تاثیر رطوبت داخل محفظه بر عمر مفید لامپ است.
مزایا و معایب استفاده از المنت حرارتی
این روش کاملا مطمئن است چرا که دمای درون محفظه مکررا به وسیله ترموستات‌های تعبیه شده درون دستگاه کنترل می‌شود و احتمال سوختن دستگاه نیز بسیار کم است، دستگاه‌هایی که از المنت‌های حرارتی جهت تامین گرمای درون دستگاه جوجه کشی بهره می‌برند، قیمت بالاتری نسبت به سایر دستگاه‌ها دارند.
تا اینجا به نحوه تامین گرما درون دستگاه‌های جوجه کشی پرداخته شد. اما تنها تامین گرما کافی نیست، مهم‌تر از تامین گرما تنظیم گرما است، چرا که کوچکترین تغییر در دمای داخل محفظه باعث تغییر در فرایند عمل آوری جوجه‌ها خواهد شد.
کنترل حرارت یک عامل ساده و در عین حال بسیار حیاتی در فرایند جوجه‌کشی محسوب می‌شود. حرارت لازم در طول دوره جوجه کشی ۳۵ -۴۰ درجه سانتی گراد است، ولی به طور متوسط سعی می‌شود دمای دورن محفظه در ۳۸ درجه سانتیگراد حفظ شود، به طوری که اگر دما در حد پایین خود یعنی ۳۵ درجه سانتیگراد قرار گیرد جوجه‌ها چند روزی دیرتر از تخم بیرون می‌آیند و اگر دما در حد بالای خود یعنی ۴۰ درجه سانتی گراد باشد، جوجه‌ها چند روز زودتر بیرون می‌آیند.
بنابراین دمای داخل دستگاه جوجه کشی باید توسط ترموستات مرتبا بررسی شود و هر گونه تغییر دما سریعا کنترل شود، به این فرایند اصطلاحا یکنواخت نگه داشتن دما گفته می‌شود.
منظور از رطوبت کافی و یکنواخت چیست؟
پوسته تخم دارای منافذی جهت رساندن اکسیژن به جوجه‌ها است و همین امر سبب می‌شود تا رطوبت داخل تخم در اثر گرمای ایجاد شده درون دستگاه تبخیر شود، میزان تبخیر آب درون تخم به رطوبت داخل دستگاه جوجه کشی بستگی دارد، بدین صورت که اگر رطوبت داخل دستگاه کمتر باشد باعث تبخیر بیشتر آب درون تخم شده و همین امر سبب بزرگتر شدن کیسه داخل تخم و در نتیجه نزدیک‌تر شدن نوک جوجه به دیواره تخم شده و نهایتا باعث می‌شود که جوجه زودتر از تخم بیرون بیاید،
برعکس همین موضوع نیز باعث دیر بیرون آمدن جوجه از داخل تخم می‌شود، یعنی اگر رطوبت داخل دستگاه بیشتر باشد مانع تبخیر ایده‌آل تخم شده و فرایند تبدیل تخم به جوجه بیشتر طول می‌کشد. بنابراین هر چه رطوبت داخل دستگاه بیشتر باشد، زمان خروج جوجه‌ها از داخل تخم نیز بیشتر خواهد بود.
جهت تامین رطوبت درون دستگاه‌های جوجه کشی از روش‌های گوناگونی استفاده می‌شود. ابتدایی‌ترین روش قرار دادن یک ظرف آب درون دستگاه است. در این روش هیچ‌گونه کنترلی بر روی میزان رطوبت داخل دستگاه و نحوه کنترل آن وجود ندارد. در دستگاه‌های جوجه کشی پیشرفته از مه پاش‌ها و دستگاه‌های بخور جهت تامین رطوبت داخل دستگاه استفاده می‌شود.
میزان توصیه شده رطوبت در ۱۸ روز اول ۶۰ درصد و در ۳ روز آخر ۷۰ الی ۷۵ درصد است.
رطوبت درون دستگاه به حرارت و سرعت تهویه داخل دستگاه بستگی دارد، پس جهت ایجاد شرایط بهینه، رطوبت دستگاه جوجه کشی باید مرتبا بررسی و کنترل شود و در یک سطح یکنواخت قرار گیرد.
چرخاندن خودکار تخم‌ها درون دستگاه جوجه کشی
در فرایند جوجه کشی طبیعی، پرنده مادر معمولا هر ۳۵ دقیقه یکبار اقدام به چرخاندن تخم‌ها میکند. دلیل آن عمل جلوگیری از چسبیدن زرده به پوسته و از بین رفتن جوجه است. در دستگاه‌های جوجه کشی نیز این عمل دقیقا صورت می‌گیرد، ولی به دو صورت دستی و خودکار.
در دستگاه‌های جوجه کشی ساده این عمل با دست و بسته به نوع تخم هر ساعت یکبار یا چند ساعت یکبار صورت می‌گیرد (مثل تخم مرغ هر ساعت یکبار و تخم بلدرچین ۳-۴ ساعت یکبار چرخانده می‌شود).
در روش دستی به دلیل باز و بسته شدن مکرر دستگاه و تماس دست با تخم‌ها، محیط دستگاه غیر بهداشتی شده و حرارت و رطوبت درون دستگاه مورد نواسان واقع می‌شود و این عمل بهره‌وری و راندمان کار را پایین می‌آورد.
ولی در دستگاه‌های جوجه کشی صنعتی و پیشرفته، این عمل به صورت خودکار و با استفاده از موتورهای گیر ژبکس و جک‌های بادی صورت می‌گیرد.
تهویه مناسب داخل دستگاه
برای داشتن یک فرایند جوجه کشی موفق، در کنار سه عامل دما، رطوبت و چرخش، تهویه هوا نقش کلیدی را ایفا میکند. در ابتدای فرایند جوجه‌کشی به دلیل کوچک بودن نطفه‌ها، نیاز چندانی به اکسیژن احساس نمی‌شود بنابراین میزان تهویه هوای درون دستگاه باید با سرعت کمتری صورت بگیرد، با بزرگتر شدن جوجه‌ها نیاز به اکسیژن به مراتب بیشتر شده و در نتیجه سرعت تهویه هوا و میزان اکسیژن‌رسانی به تخم‌ها باید با سرعت بیشتری صورت بگیرد.
تهویه مناسب هوا در فرآیند جوجه کشی از اهمیت بالایی برخوردار است به طوریکه اگر فرایند جابه جایی هوای داخل داستگاه به درستی انجام نشود، تلفات زیادی را به دنبال خواهد داشت. حداکثر میزان CO2 داخل دستگاه از ۳ درصد نباید بیشتر باشد، اگر این میزان به ۵ درصد برسد تمام جوجه‌ها تلف خواهند شد.
بنابراین برای داشتن یک عملیات جوجه کشی موفق و با راندمان بالا نیازمند تهیه دستگاه‌های جوجه کشی استاندارد و با کیفیت بالا خواهید بود، که میزان سوددهی را به حداکثر برساند.
