ریسندگی
تبدیل الیاف به نخ ، ریسندگی نامیده میشود. انسان از هزاران سال پیش به این موضوع پی برده بود که اگر دسته‌ای از الیاف را با کشش دادن، موازی کرده و آن را تاب دهد فشار و اصطکاک سطحی بوجود آمده بین الیاف، باعث درگیری آنها به یکدیگر شده و رشته ای مقاومتر را تشکیل می دهند که همان نخ است. این عمل اساس تبدیل الیاف به نخ است که ریسندگی نامیده می شود. ریسندگی بر سه اصل استوار است:
۱٫ کشش دادن و موازی کردن الیاف
۲٫ تاب دادن
۳٫ پیچیدن و تولید نخ
اختراع ماشینهای ریسندگی، در این زمینه باعث افزایش سرعت تولید و کاهش هزینه و همچنین باعث افزایش مرغوبیت تولیدات شده‌است . روشن است که ماشینهای به کار گرفته شده در ریسندگی، بسته به نوع نخی که تولید می‌کنند ، کاملاً باهم متفاوت اند. به عنوان مثال، ماشین‌هایی که برای تولید نخهای پنبه‌ای مورد استفاده قرار میگیرند قادر به تولید نخهای از جنس پشم یا ابریشم نیستند. از این جهت سیستم ماشینهای ریسندگی ، یا به اصطلاح خط ریسندگی ، کاملاً به نوع نخ تولیدی بستگی دارد.
ریسندگی پشم
برای ریسندگی پشم در آغاز الیاف رنگی و سفید منتقل میشود برای ریسندگی آماده می‌شوند الیاف را با دست باز می‌کنند و با آب و روغن مخلوط می‌کنند برای جلوگیری از الکتریسیته و حالت پیوستگی این عمل صورت میگیرد (پ‌هاش (PH) خنثی)، ۲۴ ساعت می‌‌ماند و بعد از دستگاه ولف عبور می‌‌دهند که باعث باز شدن الیاف از هم (یعنی حلاجی) میشود و به دستگاه کاردینگ (شانه‌کاری) فرستاده میشود. این دستگاه پشمها را شانه می‌کند و ناخالصیها، خاک، خاروخاشاک، کثیفی‌ها را میگیرد و تولید نیمچه نخ می‌کند.
نمره نخ را در ابتدای کارد اول در دستگاه شانه‌کاری اندازه میگیرند.
دستگاه‌های بکار رفته
در ریسندگی پشم دستگاه‌های زیر در مراحل گوناگون بکار می‌روند:
• دستگاه شانه‌کاری (کاردینگ): سه قسمت دارد کارد اول: از بین بردن ضایعات پشم، کار دوم: بازهم از بین بردن ضایعات و خاروخاشاک پشم خیلی بیشتر از کارد اول، کارد سوم: که پشم را به صورت نخ خامه (نیمچه نخ) در می‌‌آورد.
• دستگاه تمام‌تاب (رینگ): این دستگاه نخ راتا به صورت یک لا در می‌‌آورد (برای خامه خالی ۱۲۰ تا ۱۶۰ تاب) هر چه سرعت دستگاه تمام‌تاب را کم کنیم تاب نخ زیادتر میشود.
• دستگاه دولاتاب: دوباره هر نخ یک لا با هم ترکیب شده و دولا میشود و بیشتر این کار به خاطر استحکام صورت میگیرد.
• دستگاه کلاف کن: برای بسته بندی و همانطور که از نامش پیداست نخها را به صورت کلاف در می‌‌آورد.
• دستگاه بقچه‌کن: برای بقچه کردن نخهای کلاف شده می‌‌باشد.
مرحله آخر
آخرین نکته مرحله در فرش مرحله سرویس است که سه قسمت کار می‌‌باشد: اول درست کردن بافت اشتباه (مرمت)، دوم رفوکاری، سوم ریشه فرش که این ریشه فرش به چند صورت گره می‌‌خورد: ۱- گره نخودی ۲- گره مدل گیس ۳- دوگره
برای سفارشهای بیرون از ایران بیشتر از دو گره استفاده میشود و اکثر فرشهای خانگی در ایران مدل گره نخودی و گره مدل گیس هستند.
دستور العملهای کلی در مورد ایمنی و عملیات کارگاهی
قبل از حضور در کارگاه و یا شروع به کار برای جلوگیری از خسارتهای بدنی و اقتصادی برخی ازمقررات و دستور العملها به ترتیب زیر یادآوری می شود تا هنر جویان ضمن بازدیدها و یا آموزش در کارخانه ها بهاین موارد توجه لازم را داشته باشند.
۱٫ همیشه در کارخانه از لباس کار مناسب کرم پر رنگ (بژ) استفاده کنید ، سعی نمایید دگمه های جلو لباس به صورت باز نباشد بخصوص آستینهای لباس کار را به وسیله دگمه یا کش ببندید.
۲٫ از بردن دست به داخل قطعات موجود در ماشین حتی در موقع توقف ، بدون اطلاع مسئوول مربوطه جدا خودداری نمایید.
۳٫ بدون اطلاع مسئوول مربوطه به هیچ وجه اقدام به راه اندازی ماشین نکنید.
۴٫ از نزدیک شدن به فلکه های ماشینهاییی که در حال کار است، بخصوص نزدیک کردن دست به قسمت چرخ دنده های که بسیرا خطرناک است،جدا خودداری نمایید و در این مورد اگر چنانچه نیاز به بررسی باشد، حتما ماشین در حال توقف و با اطلاع مسئوول مربوطه باشد.
۵٫ به علائم و دستورات بازدارنده و هشدارهای لازم، در هر قسمت توجه کامل داشته و مراعات کنید.
۶٫ خارهای روی سیلندرهای ماشین کارد حتی در حال توقف ماشین بسیرا خطر آفرین است. عمل تمیز کاری ویا گیج گذاری و بررسی ها باید با احتیاط کامل انجام گیرد.
۷٫ چنانچه روغن یا مایعی در سطح کارخانه پخش شود، بلافاصله آن را تمیز کنید زیرا عدم توجه به این مساله باعث بروز حوادث ناگوار می شود.
۸٫ بعضی قسمتهای کارخانه مانند قسمت حلاجی و کارد بخصوص در سیستم های قدیمی دارای گرد و غبار است. اگر در چنین جایی با تجای مشابه کار می کنید، حتما از ماسکهای مخصوص ضد گرد و غبار استفاده کنید.
۹٫ ابزار و قطعات را به طور صحیح به کار برده و بعد از استفاده در جای مخصوص خود قرار دهید.
۱۰٫ زمانی که نحوه کار ماشین توسط مربی توضیح داده می شود، از تکیه دادن به ماشین حتی در حال توقف جدا خودداری نمایید.
۱۱٫ در صورت لزوم از وسایل ایمنی استفاده کنید.
۱۲٫ ضمن بازدیدها و آموزش شعی کنید مشاهدات و اطلاعات کسب شده را یادداشت کرده و به صورت گزارش تهیه کنید.
روشهای ریسندگی در موردالیاف پنبه:
به طور کلی عملیات ریسندگی در موردالیاف پنبه به دو روش انجام می گیرد.
الف- روش ریسندگی با شانه زنی: این روش برای تهیه نخهای مرغوب و ظریف به کار گرفته می شود. و مواد اولیه برای این روش غالبا پنبه های خیلی خوب و طویل می باشند
ب- روش ریسندگی بدون شانه زنی : این روش برای تهیه نخهای معمولی مورد استفاده قرار میگیرد و چون پنبه های ایرانی غالبا از نوع الیاف بلند نیستند، از این جهت، در کارخانه های ریسندگی ایران ، روش ریسندگی با شانه زنی کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. در زیر خط ریسندگی با روشهای شانه زنی وبدون شانه زنی نشان داده شده است.
با وجود اینکه عملیات ریسندگی در مراحل تولید برای الیاف مختلف مانند پشم و پ
نبه با یکدیگر فرق داشته و ماشین آلات مورد استفاده آنها نیز متفاوت است در تهیه نخهای پنبه ای نیز تفاوتهایی وجود دارد که به نوع الیاف پنبه و نوع نخ مصرفی بستگی دارد.
در این جدول که مراحل ریسندگی با دو روش نشان داه شده باز هم نسبت به نوع الیاف مصرفی و نوع نخهای تولیدی قابل تغییر است. به عنوان مثال ، به کارگیری نوع و تعداد ماشین آلات لازم در قسمت حلاجی برای باز کردن و تمیز کردن الیاف نسبت به نوع الیاف و میزان درصد ناخالصی موجود در آن فرق می کند ویا مراحل چند لاکنی فتیله ممکن است یک بار مورد استفاده قرار بگیرد.
درجه مرغوبیت الیاف:
درجه مرغوبیت الیاف پنبه، غالبا نسبت به طول و میزان درصد مواد خارجی در آنها تعیین می شود و واضح است که هر اندازه الیاف تمیز تر و دارای طول بلندتری باشند، مرغوبترند. بخصوص الیاف بلندتر از لحاظ نساجی اهمیت ویژه ای دارد و می توان از آنها نخهای خوب و ظریف تهیه کرد.
به طور کلی طبقه بندی طولی الیاف پنبه تقریبا مطابق جدول زیر در نظر گرفته می شود.
نوع الیاف حدود طول (میلمیتر) حدود قطر(میکرون)
بلند ۵۰-۳۴ ۱۵-۱۰
متوسط ۳۲-۲۶ ۱۷-۱۲
کوتاه ۲۵-۱۰ ۲۲-۱۳
به طوری که ملاحظه می شود، الیاف پنبه برعکس الیاف پشم هر اندازه طول الیاف بلندتر باشد، قطر آن کمتر بوده و این یک خاصیت بسیار خوب دیگری است که در الیاف پنبه بلند وجود دارد و در مورد ریسندگی برای تهیه نخهای ظریف و بادوام حائز اهمیت است.
حلاجی: عمل مخلوط کردن ، باز کردن
در کارخانه ریسندگی نخ آفتاب از دستگاه حلاجی Marzoli که بصورت ساندویچی عمل برداشت الیاف را انجام می دهد استفاده می شود. این دستگاه تمام اتوماتیک است که فقط عمل چیدن عدلها توسط کارگر انجام میشود.
در اول خط ریسندگی شرکت نخ آفتاب عدسها توسط کارگر روی زمین چیده شده است به وسیله دستگاه super Belander الیاف برداشته شده بصورت ساندویچی که در شکل زیر کاملا نمایان است.
مقدمات ریسندگی چرخانهای:
در سیستم ریسندگی چرخانه ، بعضی ازماشینهای چرخانه ای مجهز به مکانیزم جدا کردن ناخالصیها هستند که این نوع ماشین علاوه بر تولید نخ وظیفه پاک کنندگی الیاف را نیز به عهده دارند، ولی بعضی از ماشینهای چجرخانه ای دیگر که مجهز به مکانیزم جدا کردن ناخالصی نیستند باید در مراحل مقدماتی و قبل از رسیدن به مشاین چرخانه تمیز و پاک شوند. زیرا تمیز بودن الیاف در سیستم چرخانه ای خیلی مهم است.
بابررسیهای به عمل آ,ده مشخص گردیده . که عمل پاک کنندگی الیاف در مشاین ریسندگی چرخانه ای در تمام موارد ضروری نیست و می توان گفت که بهتر است از خطوط مقدمات ریسندگی برای گرفتن ناخالصیها استفاده کرد.
مقدمات ریسندگی برای الیاف پنبه:
برای به کار گرفتن ماشینهای ریسندگی چرخانه ای برای الیاف پنبه با ناخالصیهای زیاد بهتر است از خط حلاجی و کارد استفغاده شود. زیرا با به کارگیری کارد دوم ، باقیمانده الیافی که از هم جدا نشده اند، از یکدیگر باز و گرد و غبار و ناخالصیها گرفته می شود. فتیله تهیه شده از کارد متوالی در ماشین چرخانه ای ، ناخالصیهای کمتری در شیار چرخانه به جا می گذارد و این امر سب می شود که میزان پارگی نخ نیز کاهش یابد.
نساجی در راه جهانی شدن
ریسندگی نخ جزو اولین صنایعی است که انسان به آن پی برد و ابتدا با استفاده از یک دوک چوبی ساده توانست تعداد بی شماری الیاف را به دور هم بتاباند و نخ تهیه کند.
این روش ریسندگی قرنها به همان صورت ادامه داشت تا این که در قرن چهاردهم ، اولین قدمها در راه ماشینی کردن روش ریسندگی برداشته شد و در اروپا و هند نوع پیشرفته تری از دوک ریسندگی اختراع و به کار گرفته شد. در قرن شانزدهم چرخ ریسندگی جدیدتری ساخته شد، به طوری که هنگام کار هر دو دست کارگر آزاد بود و می توانست تسلط بیشتری در ریسندگی داشته باشد. سرانجام در قرن هیجدهم ، ماشین ریسندگی اختراع شد و سیستم تهیه نخ به طور کامل
دگرگون شد و با ظهور انقلاب صنعتی در انگلستان ، نیروی بخار کم کم جای نیروی دست را گرفت و تحولات بعدی بویژه در قرن نوزدهم سبب توسعه روزافزون این صنعت شد. امروزه پیشرفته ترین ماشین های بافندگی ساخته شده اند که قابلیت پیاده کردن پیچیده ترین نقشه های بافت پارچه را دارا هستند.
گذشته از پیشرفت های تجربی و عملی که سبب توسعه صنایع نساجی شده اند، نقش علوم درخصوص صنایع نساجی از ۵۰ – ۶۰ سال پیش چشمگیر بوده است و مطالعاتی که درخصوص ساختمان شیمیایی و خواص فیزیکی الیاف به عمل آمد، سبب پیدایش و ساختن الیاف مصنوعی
شده است ، به این ترتیب تحول شگرفی درخصوص تهیه مواد اولیه نساجی صورت گرفته است که اهمیت آن کمتر از توسعه ریسندگی و بافندگی طی قرن گذشته نبود.
صنعت نساجی بیش از هر صنعت دیگر در جهان ، تحت تاثیر فرآیند جهانی شدن واقع شده است. اکنون واردات نساجی و پوشاک بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار است که ۶۰ درصد از پوشاک مصرفی آنها را تشکیل می دهد و پیش بینی می شود با رشد سالانه ۵درصد در آینده این مقدار تا مرز ۹۰ درصد برسد. تجارت نساجی و پوشاک ، بیش از هر تجارت دیگری در معرض رقابت شدید بین المللی قرار دارد و طبق موافقت نامه گات کم کم همه سهمیه ها روی واردات نساجی و پوشاک به کشورهای اروپایی و امریکا رفع شده است و تعرفه های گمرکی نیز کاهش خواهد یافت.
صادرات نساجی و پوشاک به علت اشتغال زایی بالا و نیاز به سرمایه گذاری کم ، در بیشتر کشورهای تازه توسعه یافته و در حال توسعه با سهمی در حدود ۳۰ تا ۷۰ درصد از کل صادرات آنها و نقش بسیار اساسی و مهمی در اقتصاد ملی و ایجاد اشتغال ایفا می کند که در ایران این مقدار حدود یک درصد (با احتساب فرش دستباف ۶٫۵ درصد) است.
صنعت نساجی در کشورهای توسعه یافته نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است ، مانند امریکا که این صنعت در اشتغالزایی و همچنین درخصوص تولید ناخالص ملی این کشور ایفای نقشهای اول و دوم را به عهده دارد.
طلیعه هزاره جدید شاید زمان مناسبی برای مرور تکامل صنعت نساجی در طی قرن گذشته ، بررسی قرن ۲۱ و مطالعه عواملی باشد که طی چنددهه آینده ، این صنعت را شکل خواهند داد.
در قرن بیستم ، درآمدها و مصرف محصولات به سرعت رشد کرد و تولید و مصرف نساجی نیز در همین خصوص افزایش یافت. افزایش جمعیت جهان که در ارتباط با پیشرفت های مداوم فنی و توسعه پویای تجارت جهانی است ، سیلی از پیامدهای مهم و گسترده را در ص
نعت به دنبال داشت.
شاخص ها و چشم اندازهای مربوط به عوامل انسانی گویای آن است که رشد جمعیت تا سال ۲۰۵۰ و فراتر از آن تا سال ۲۱۰۰ متوقف نخواهد شد و مشخص نیست که جمعیت جهان در ۱۰ یا ۱۱ میلیارد نفر به تعادل برسد. در حقیقت هنوز ثابت نشده است که تا سال ۲۱۰۰جمعیت بشر به طور کامل ثبات پیدا کند.
همراه با بهبود استانداردهای زندگی و آموزش ، میزان موالید کم شده است و بالطبع میزان رشد جمعیت جهان افزایش خواهد یافت. افزایش ناگهانی و عظیم نسل جوان (بیشتر در کشورهای فقیر) در سطح جهان واقعیتی است که هم اکنون با آن روبه رو هستیم. حتی با احتمال خانواده های کوچکتر، تاثیر تحولات پزشکی (که طول عمر بیشتری را به ما می دهند) به این معناست که راه زیادی مانده است تا رشد جمعیت جهان متوقف شود. روشن است که فشار رو به افزایش جمعیت روی منابع طبیعی یکی از مشکلات مهم قرن ۲۱ خواهد بود.
شاخص مهم برای تولید نساجی سرانه ، تولید ناخالص داخلی است. هنگامی که سرانه تولید ناخالص داخلی برای بررسی اثرات اوضاع منطقه ای استفاده می شود، آن را می توان به عنوان ابزاری کارآمد برای ارزیابی درآمد قابل مصرف به کار برد. (تورم مالی را می توان با استفاده از دلار ثابت امریکا جبران کرد). در بعضی از کشورها مانند چین که نسبت زیادی از کالاها و خدمات از سوی دولت ارائه می شود، از تولید ناخالص داخلی سرانه نمی توان به عنوان پیشگویی دقیق بهره گرفت.
دومین شاخص مرتبط با مصرف صنعت نساجی سرانه ، مصرف انرژی است. در طی دوره ۱۹۰۰ تا ۲۰۰۰ ، جمعیت جهان ۳٫۷ برابر رشد کرد.
در طی دهه های اولیه قرن بیستم الیاف طبیعی ازجمله پنبه ، پشم ، کتان ، چتایی ، کنف و غیره نقش مهمی را در مقایسه با الیاف مصنوعی سلولزی و سنتزی ایفا کردند. واضح است که رشد آینده بر پایه محصولات مصنوعی قرار می گیرد و انتظار می رود نسبت ۸۰ درصد به ۲۰ درصد برای الیاف مصنوعی نسبت به الیاف طبیعی تا سال ۲۰۵۰ به وقوع بپیوندد.
در قرن بیستم ، دولتها از طریق تنظیم کننده های اصلی کنترل مالی و مالیات بندی ، صنایع و ازجمله صنعت نساجی را کنترل می کردند. در چند دهه اخیر، بازرسی های (حسابرسی) محیطی و اجتماعی در کشورهایی با درآمد بالا وضع شده اند. این مقررات کم کم گسترش بیشتری
خواهندداشت و در نهایت می توان انتظار سیستم های جهانی حسابرسی را داشت که کل هزینه های اجتماعی تولید و رشد را تحت پوشش قرار خواهند داد. چنین قوانینی هزینه های تولید نساجی در غرب را افزایش می دهد و سرانجام تاثیر مشابهی در شرق خواهند داشت. تاثیرات مباحث محیطی و جمعیتی روی صنعت نساجی در سالهایی که در پیش است پیامدهای عمیقی را دربر خواهد داشت.
